پل دختر میانه (قیزکورپوسی) از بنا تا انهدام + گزارش تصویری

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی میانا، در دامنه شرقی قافلانکوه روی رودخانه قزل اوزن به فاصله ۲۰ کیلومتری شهر میانه(زنجان – میانه) پلی به نام پل دختر بنا شده که دارای سه چشمه با دهنه ای محکم و مرتفع است. این بنا در تاریخ ۱۰ دیماه ۱۳۱۰ تحت شماره ۸۷، جزو آثار ملی به ثبت رسیده و نمونه ای از پلهای محکم و معتبر و قدیمی است که تاریخ ساختمان اصلی آنرا باید متعلق به قرن هشتم هجری دانست.

در طرفین پایه وسطی، کتیبه ای آجری به شکل مربع وجود دارد که پهلوی آن ۲ متر و با خط نسخ می باشد. در داخل پایه ها اطاقک هایی نیز ساخته شده که حکایت از ظرافت ودقت بنا دارد. خط کتیبه تماماً محو و از بین رفته و مسلماً متن آن شامل تاریخچه پل بوده و ضمناً کتیبه دیگری از سنگ مرمر و با خط نستعلیق درسمت چپ وجود دارد که امروزه از‌آن خبری نیست.

این پل که یک چشمه از‌آن به کلی ویران شده بود توسط دختری بنام شاه بیگم تعمیر گردیده و شاید به همین جهت این پل را پل دختر نامیده اند. پل دختر در زمان تسلط دموکراتها بر آذربایجان  ( 1324 هـ . ش) در اثر مین گذاری تخریب شد یعنی دهنه‌ی وسطی پل به کلی فرو ریخت .بعداً این پل توسط ارتش ایران و بوسیله حمید ،وزیر راه، افتتاح شد.

پروفسور پوپ در کتاب معروف خود به نام بررسی هنرهای ایران چنین نقل می کند: «شاید زیبا ترین پل موجود در ایران همان باشد که بر روی رودخانه قزل اوزن در جنوب میانه بسته اند. نسبت پل به بستر رودخانه چنان با شکوه است که از نظر زیبایی منظره بدیع آن با معماری سنتی ایران برابری می کند.

فضای طاقها از سطح معمول آب کمی بالاتر قرار دارد و اگرچه رفته رفته جمع وجورتر می شوند ولی روزنه های جبرانی برای موارد ضروری پیش بینی شده  است. این ها با مساحت آجری در سطح پائین تری از سطح قوس قراردارند. پایه های پل را با روکاری های زیبائی که شباهت به سبک گوتیک دارد استحکام بخشیده اند گل بندیل ها بارها مرمت شده و شکافهای کهنه حاکی از این است که پل بارها از زلزله صدمه دیده است. 

اسم معمار وحاکم وحامی او چنین ثبت شده است:
حاجی عباس بن الحاج محمودبن محمدبن العباس القزوینی و محمدروان بن عثمان القزوینی درعین حال که شنیدید درحدود سال ۱۸۸۲ این تاریخ را خوانده وی همچنین نام حامی را نیز خوانده است. پروفوسور پوپ سپس در ذیل همین مطالب می نویسد که آقای فیوی که از روی تصاویر کارمی کرده نظر سنتیدلر را تائید و اسم بنا را نیز خوانده است.

سپس پروفوسور پوپ به نظریه موریس اکوتز بونه اشاره کرده و چنین شرح می دهد: اکوتزبونه در توصیف سفری به ایران صحبت از کتیبه ای درکناره ها می کند که نشان می داد این بنا بوسیله یکی ازاهالی قزوین برپاداشته شده واین کتیبه به قرن هشتم نسبت داده می شود. دور تا دور طاق اصلی با خط کوفی آجرکاری شده بود.

سنگ بنای دیگر تاریخ و مرمت پل را بوسیله شاه بیگم و به سال ۱۵۱۷ (۹۲۳)نشان می دهد.  درحدود چهل سال قبل معماری از اهالی تبریز که دراین کارها مهارت داشته پل راتعمیر کرده بود.

مادام دیالافوا که درسال ۱۸۸۱ میلادی که ازراه ترکیه و قفقاز به اتفاق شوهرش ،که دانشمند و باستان شناس معروفی بود، به ایران آمده بود، به مطالعه درباره آثارتاریخی قدیمی پرداخته و درباره پل دختر نیز مطالبی را ذکرکرده است. دیولافوا درباره پل دختر چنین می‌نویسد: این پل دارای طاق بزرگ و هندسی شکل است به طول ۲۴ متر وطرفین آنهادرطاق مسطح دیگری است که هریک ۷۱ متر طول دارد و آب اززیر آنها با عمق زیادی می گذرد و عبوراز رودخانه درمدت شش ماه از سال امکان پذیرنیست.

طاق بزرگ مرکزی دارای کتیبه ایست با حروف طلائی که درروی زمینه آبی رنگ تیره برجسته دارد این کتیبه قشنگ با رنگ آجرهای کهنه پل هماهنگی دارد و مجموع بنا که درمیان دو کوه واقع است عظمت مخصوصی می دهد.

نقشه این بنا بسیار منظم ترسیم شده است و به سهولت می توان از پل عبور کرد وخلاصه درتمام اوضاع آن هوش خردمندانه وفکر استادانه ای دخالت داشته است.مهارت استادی آن ازاینجا معلوم می شودکه پایه ها را طوری ساخته که میتوانند سنگینی طاقها را تحمل نمایند و این پایه ها به ریشه ای تکیه دارند که در بالای آن قوس مضاعفی است  و می تواند در تمام نقاط با سنگینی سقف مقاومت نماید و فشار مصالح همه جا متناسب باشد.

کتیبه ای که آنرا زینت داده است ممکن است تاریخ بنای پل را معین کند ولی طغیان به اندازه ای بود که نزدیک شدن به آن وخواندن عبارات ممکن نبود وحتی بادوربین هم نمی شد فارسی آنرا خواند.

قارونیه مشاهدات خودرا ازپل دختر بدینگونه شرح می دهد: «این پل تمام ازآجر وسنگ ساخته شده وطاقهای آنرا از داخل کنده اند این پل درنزدیکی کوه بلندی واقع شده است».

جملی کارزی که درزمان سلطنت شاه سلیمان صفوی به ایران مسافرت کرده ضمن عبور از قافلانکوه وسفرنامه اش چنین می نویسد: دامنهقافلانکوه بسیار طولانی وبتدریج به رودخانهقزل اوزن منتهی می شود این پل درزمان صفویه و در عهد شاه عباس کبیر ساخته شده است.

امید است مسئولان امر و میراث فرهنگی کشور عزیزمان در حفظ این اثر ارزشمند و آثاری از این قبیل بیشتر از پیش همت داشته باشند.