مقدمه

  جنگ جهانی دوم در اول سپتامبر 1939 / دهم شهریور 1318 با حمله آلمان به لهستان آغاز شد. هیتلر با اطمینان از پیمانی که با شوروی منعقد کرده بود و علی رغم تضمین کشورهای دوست همچون فرانسه و انگلیس جهت در اختیار داشتن دالان دانتزیک ، خاک لهستان را تصرف کرد. اما  در ادامه ، جنگ بر طبق پیمان قبلی پیش نرفت و این کشورهای متحد قدیم بودند که تبدیل به دشمنان متفق جدید شدند.

انگلیس که می خواست با انتقال مرکز ثقل جبهه جنگ از مغرب به مشرق اروپا خطر را از سر خود دور کند و شوروی را هر چه بیشتر در ورطه جنگ بیندازد ، پس از هم پیمانی با شوروی کشورهای هم پیمان خود را برآن داشت تا برای شوروی کمک غذایی و تسلیحاتی بفرستند.در آن زمان ایران، بهترین ، نزدیک ترین و مطمئن ترین راه کمک رسانی به شوروی بود . علی رغم اعلام بی طرفی ایران از آغاز اعلان جنگ ، متفقین  با بهانه هایی همچون حضور جاسوسان آلمانی به ایران حمله ور شدند.

در بخشی از یادداشت شدید اللحن دولت شوروی  ارائه شده به  وزارت امور خارجه ایران در تاریخ سوم شهریور 1320 آمده است که عمال آلمانی در چندین نقطه ایران انبارهای اسلحه و مهمات در اختیار دارند.مخصوصا در بخش شمالی ایران، در اطراف میانه، بیش از پنجاه تن مواد محترقه برای مقاصد خیانت کارانه خود جمع آوری کرده اند. متفقین چنین وانمود می کردند که عمل آنها اقدامی است در جهت دفاع از خاک ایران. حضور تجاوزگرانه هزاران نفر از نیروهای متفقین اعم از آمریکایی ، روسی ، انگلیسی و هندی به کشورمان برگی سیاه از تاریخ این مرز و بوم را ورق زد.

متفقین به دلایل گوناگونی تجاوز از پیش برنامه ریزی شده خود را به ایران آغاز کردند. آنها به طمع نفت ایران و نیز استفاده از راه های راهبردی و وجود پل که دسترسی به جبهه های روسیه را ممکن می ساخت،  به ایران تاختند و البته استفاده از راه آهن میانه ، در مسیر راه آهن سراسری ایران  از این قاعده مستثنی نبود. چرچیل نخست وزیر وقت انگلیس((پل ورسک)) را ((پل پیروزی)) لقب داد  و اساسا این نفت ایران بود که ماشین جنگی متفقین را سرپا نگه داشت. روسها به دنبال اشغال صفحات شمال غربی کشور و با استفاده از زمینه های مساعد داخلی در ایران، خواهان جدایی آذربایجان از ایران بودند، هدفی که در معاهده ترکمنچای به آن دست نیافتند.

از پیامدهایی نکبت بار حضور متفقین در خلال جنگ جهانی دوم در ایران را ، آزار واذیت شهروندان ایرانی ، هرج و مرج ، تورم ، دزدی ، قحطی، بحران غذایی در تمام نقاط کشور تا سوء رفتار ، اغتشاش، هتک حرمت و جنایات متعدد سربازان متفقین میتوان نام برد.

         *توپ شش اسب قوای شوروی در خیابان‌های شهر تبریز*

اردلان در گزارشی دیگر به وزارت کشور در تاریخ ششم شهریور از وضعیت اسف بار آذربایجان  اظهار نگرانی میکند و بعرض می رساند که: چند هواپیمای روسی میدان فرودگاه شهر تبریز را بمباران کرده، روسها وارد مرند شده، وضعیت نان شهر خوب نبوده و گندم بقدر کفایت در انبار نیست.قسمت اعظم اهالی از شهر بیرون رفته، بطرف باسمنج و دهات اطراف متواری می شدند. نداشتن خوابار شهروندان موجب نگرانی است.چون اطلاع رسید که بمباران هواپیماها قسمتی از راه ها و پل ها را خراب کرده ، برای بازدید وضعیت تا میانه آمده، هرجا بمب افکنده شده بود بوسیله ماموران اقدام باصلاح شد (و از میانه از تبریز کسب اطلاع نموده ، تلگرافخانه تبریز اظهار داشت که از محل توقیف فرمانده لشکر اطلاعی ندارد و از محل روسها هم اطلاعی نیست.)

در ادامه  تلگراف آمده است: ظهر سه شنبه چهارم شهریور از میانه بطرف تبریز مراجعت کردیم، در راه دیده شد هرکس از اهالی وسیله داشته از شهر خارج و بطرف میانه و تهران می آیند.چون وسایل رابطه با شهر قطع و قسمت موتوریزه روسها بطرف بستان آباد پیشرفت می کرد و ورود بشهر ممکن نبود. ناگریز به میانه آمده ، شب شده بود و کسی در تلگرافخانه نبود(همان، ص44-ص46 ).

تلگرافهای شخص استاندار وقت آذربایجان بیانگر برنامه ای وسیع از تهاجم نیروهای شوروی به آذربایجان میدهد.در ادامه تلگرافهای واصله به وزارت کشور ، جز اوضاع وخیم از شهر و روستاهای های مختلف آذربایجان همچون  تبریز ، میانه ، مرند ، میاندوآب، جلفا، خوی ،مراغه، اردبیل ، باسمنج  همچون اعدام روستائیان ، سرکوب ، توقیف  و کشتار شهروندان بیگناه و صدها اعمال جنایتکارانه بدون هیچ دلیل قانونی مدارکی بدست نمیاد .

گزیده اسناد میانه در جنگ جهانی دوم

استعلام در مورد وابستگی جغرافیایی ((میانه))

اولین سند موجود مربوط به میانه در جنگ جهانی دوم توسط وزارت کشور در طی نامه ای به اداره اطلاعات  در تاریخ 7/11/1322 در مورد استعلام وابستگی جغرافیایی ((میانه)) و خواستار اطلاعاتی در مورد اینکه بخش میانه تابع کدامیک از استانهای آذربایجان می باشد. اداره اطلاعات نیز در جواب می آورد: بخش میانه بموجب قانون تقسیمات کشور از بخشهای تابعه شهرستان مراغه و جزو استان چهارم منظور شده که بعدا از شهرستان مراغه منترع و به شهرستان تبریز ملحق میگردد (همان ، ص275).

سوء رفتار نظامیان هندی در ((میانه))

وزرات امور خارجه در پاسخ نامه ی واصله از اداره کل شهربانی به وزارت کشور در تاریخ 7/3/1323 مبنی بر  سوء رفتار نظامیان هندی در میانه نسبت به ابراهیم نام فرزند محمد به اطلاع می رساند که اقدام لازم نزد سفارت کبرای انگلیس به عمل آمده است (همان ، ص293).

تیراندازی در توقفگاه اتومبیل های شوروی در ((میانه))

وزارت امور خارجه در  پی وصول یادداشتی از سفارت کبرای شوروی طی نامه ای به وزارت کشور اعلام میدارد:

در 26 اوت 1944 در شهر میانه در محل توقف قطار اتومبیل های شوروی شخص ناشناسی مشاهده و فورا به او اخطار گردیده از این جا دور شود.پس از چندی همین شخص مجددا خود را به اتومبیل ها نزدیک نموده و دوباره از طرف رئیس ((کانوا)) به زبان فارسی به او اخطار گردید که نزدیک شدن به اتومبیل ممنوع است . شخص ناشناس رفت ، ولی پس از چند دقیقه ای برای دفعه سوم به اتومبیل ها نزدیک شد و خود را سوار یکی از آنها نمود.یکی از مستخدمین نظامی ((کانوا)) برای اخطار قبلی تیری انداخت و بعدا با تیر دوم سر شخص ناشناس را مجروح کرد.پس از این که مجروح به مریض خانه میانه حمل گردید ، خود را قاسم نصیری معرفی نمود.

متمنی است قدغن فرمایند مراتب را مورد بازجویی قرار داده و برای جلوگیری از این گونه پیش آمدها مامورین وزارت کشور به اهالی تذکر بدهند بدون پروانه از نزدیک شدن به کامیونهای شوروی و جاهائیکه نیروی شوروی توقف دارند، مخصوصا نقاطی که مامورین شوروی اخطار میکنند کسی نزدیک نشود (همان، ص349).

پلدختر میانه ، نماد مقاومت

میانه بواسطه موقعیت راهبردی اش و قرار گرفتن در مسیر شاهراه ارتباطی  جاده ابریشم در طول تاریخ شاهد ظلم های زیادی در طول جنگ های مختلف  به خود بوده است ، اما استوار و پایدار پای به پای مردمان قهرمانش در برا بر زورگویی های مهاجمان قدخم نکرده و پلدختر شکسته میانه، گواهی مستدل بر این مقاوت دلیرانه می باشد.

 در پایان ، امید است این نگاشته هم چون ندایی از مظلومیت این خطه از ایران عزیز در گوش تاریخ و صحیفه ی روزگار بماند.

منابع:

1. تصویر، اشغال ایران در جنگ جهانی دوم، ویکی پدیا

2. بهروز قطبی ، گزیده اسناد جنگ جهانی دوم در ایران، تهران،اطلاعات،1381

3. بیات، مسعود، زنجان در جنگ جهانی دوم، تاریخ روابط خارجی،زمستان 1385 شماره 29

4. تبرائیان،صفاءالدین،ایران در اشغال متفقین،تهران،موسسه خدمات فرهنگی رسا،چاپ اول،1371

5. ملک یزدی ، محمدخان ،ارزش مساعی ایران در جنگ ،کتابخانه موسسه اطلاعات،دی ماه 1324

6. صالحی،محمد نقی،پی آمدهای اشغال ایران توسط متفقین در جنگ جهانی دوم،رشد آموزش تاریخ، تابستان 1390 شماره 43

 ***********

رامین مهاجری

************