پل دختر میانه ، میراث برباد رفته

پل دختر میانه ، میراث برباد رفته

..........................................................

شهرستان میانه بین دو شهر بزرگ ( دو مرکز استان) زنجان و تبریز، در سینه دو کوه بلند و مرتفع قافلانکوه و بزغوش قرار دارد که عبور رودخانه قیزیل اوزن از کنار این شهرستان بر ارزش اقتصادی و کشاورزی منطقه افزوده است. پل دختر(قیزکورپوسی) میانه ، جزو ده پل تاریخی ایران زمانی شاه کلید ارتباطی جاده ابریشم (شاهراه بزرگ خراسان) و از بناهای مهم و ارتباط دهنده دنیای شرق و غرب بوده است. اما امروز و پس از گذشت قریب 70 سال از تخریب آن همچنان مخروبه و به پل شکسته (سینیخ کورپی) شهرت یافته است.این پل تاریخی و هنری در مسیر زنجان-میانه در 20 کیلومتری جنوب میانه و بر روی رودخانه قزل اوزن قرار دارد و در سال 1310 شمسی تحت شماره 87 در مجموعه آثار ملی و تاریخی قرار گرفته است.

سعید سید صدری کارشناس تاریخ و مولف کتاب "میانه در غائله پیشه وری" در مقاله ای به تاریخ بنا تا انهدام پل اشاره کرده و آورده است : میانه که زمانی شاهراه و دروازه ارتباطی شرق به غرب بوده ،از این رو از دیرباز مورد توجه سلاطین و امرا و حاکمان و جنبش های محلی قرار گرفته است. در فرهنگ جغرافیایی ایران چنین آمده: پل دختر روی سفیدرود (قیزیل اوزن) دلیل بر اهمیت شهر از لحاظ تجارت و سوق الجیشی می باشد که در جنگهای بین المللی و اغتشاشات و نهضت های داخلی دچار خسارتهای فراوان گردیده است. این منطقه از آذربایجان که روزگاری شاهد رونق اقتصادی و سیاسی و فرهنگی و ... بوده، متاسفانه امروز به حالت سکون درآمده و همچون دیگر شهرهای آذربایجان از هر نظر از چشمها دورمانده است.مخصوصاً از نظر گردشگری که فقط همین پل دختر (قیز کورپوسی) می توانست منطقه را به یک شهر توریستی تبدیل کند. چرا که در مقایسه با دیگر شهرهای ایران، دست کمی از آنان ندارد. در این مقوله قصد بازگو کردن مشکلات نیست، چرا که پل دختر (قیزکورپوسی) خود گواه هزاران مشکلات ناگفته است. بلکه هدف شناخت واقعیات تاریخی است که به وقوع پیوسته است. سیدصدری همچنین می افزاید: در نتیجه حمله ارتش پهلوی دوم به آذربایجان و عدم مقاومت فرقه دموکرات، سرانجام شب 21 آذر 1325 برای جلوگیری از ورود قوای ارتش پل دختر تخریب گردید تا فرصتی برای عقب نشینی پیش آید.

تاریخ بنای پل دختر میانه (قیز کورپوسی)

تاریخ بنای پل به درستی معلوم نیست و کتیبه ای هم که در یکی از پایه های پل موجود بود ساییده شده و متن آن از بین رفته است ولی پروفسور ((پوپ)) در کتاب خود به نام (( بررسی هنرهای ایران)) می نویسد: تاریخ بنای پل به اواخر قرن پانزدهم می رسد. سنگ بنای پل، تاریخ احداث آن را (888 هجری) نشان می دهد. این تاریخ به وسیله شیندلر در حدود سال 1882 خوانده شده است. پروفسور پوپ در ذیل همین مطلب می نویسد که آقای مینوی که از روی تصاویر کار می کرده، نظر شیندلر را تایید و اسم بنا را نیز خوانده است. سپس پروفسور پوپ به نظر کوتزبونه اشاره کرده و چنین می نویسد: صحبت از کتیبه ای در کناره ها می کنند که نشان می دهد این بنا در 144 سال قبل از زمان وی بوسیله یکی از اهالی کازبین (قزوین) برپاداشته شده. این کتیبه به قرن هشتم نسبت داده می شود. مارشال دیولافوآ مهندس و باستان شناس فرانسوی که به سال 1881 میلادی سفر کرده و سفرنامه اش توسط مرحوم همایون ترجمه شده، چنین می نویسد:

چون آن را (قیزکورپوسی) با ابنیه نظیر خودش مقایسه کنیم ، می توان قریب به یقین حدس زد که در نیمه قرن دوازده میلادی ساخته شده است. ((جملی کاری)) که در زمان سلطنت شاه سلیمان صفوی به ایران مسافرت کرده، ضمن عبور از قافلانکوه در سفرنامه ای چنین می نویسد: دامنه قافلانکوه بسیار طولانی و به تدریج به رودخانه قیزیل اوزن منتهی می شود که روی آن پل سه چشمه و زیبایی بنا گردیده است. بنا به نوشته کاری چنین استنباط می شود که پل دختر قطعاً و در زمان صفویه مخصوصاً در عهد شاه عباس کبیر ساخته شده است. در طرفین پایه وسطی، کتیبه آجری مربع شکلی به خط زیبای نسخ خود نمایی می‌کند. بخش اعظم از بین رفته است اما، خطوط باقی مانده  کتیبه به زبان عربی و احتمالا زمان ساخت آن می باشد. کتیبه دیگری نیز از سنگ مرمر به خط نستعلیق در طرف چپ پل تا سالها پیش دیده می‌شد که امروز از آن نشانی نیست.

مقاله های نگاشته شده درباره پل دختر تاکنون فاقد این مطلب بوده و شاید برای اولین بار است در این مقاله بدان اشاره میشود که این پل از داخل  دارای راه فرار و به زبان اذری(باجا) میباشد که شاید برای تعمیر پل در صورت ضرورت،به اندازه جهت حرکت یک انسان همانگونه که در یکی از تصاویر مشاهده میشود تعبیه شده است.همچنین فرضیه دیگر اینکه بعلت وجود چندین اطاقک های پنجره مانند کوچک که همچنان سالم  می باشد،میتوان گفت این راه شاید مکانی برای دیدبانی بوده است.

این یادگار دیرین سرزمین ایران در کنار سایر بناهای تاریخی موجود در شهرستان میانه مانند قلعه دختر، قلعه نجفقلی‌خان، کاروانسرای جمال آباد و پل شهر چای، روزگاری طولانی شاهد آمد و شد کاروانیان، تجار و مسافران ایرانی و خارجی بسیاری بوده که قرن‌ها مشغول نقل و انتقال فرهنگ و هنر در سایه‌سار داد و ستد به فلات ایران و سایر نواحی جهان بودند. به این طریق پل مزبور در امر بازبینی اعصار گذشته و احیای شاهراه ابریشم نقش شایان توجهی به عهده دارد و از این منظر دارای ارزش فراوانی است و باید با سیاست‌ها و راهکارهای ویژه‌ای برای حفظ و صیانت از آن کوشید. و امروز از آن ابهت باشکوه ،جز بنایی مخروبه و رو به انحطاط چیزی نمانده  که شاید فرداها تبدیل به تلی از خاک شده و به برگی از تاریخ پیوند بخورد.

واما آنچه امروز بر اعتبار این پل تاریخی می افزاید حوزه گردشگری است که به دور از اندکی توجه مسئولان وقت میراث فرهنگی،  بر اثر فرسایش  روز به روز بخشی از این بنای بی همتا از بین رفته و به تاریخ پیوند میخورد.اما آیا با وجود چنین بناهایی ، براستی ما فاقد بسترهای اولیه گردشگری یعنی آثار تاریخی فاخر و جاذبه های بکر طبیعی برای  جذب سرمایه و گردشگرانی خارجی هستیم !!؟

بس اگر زمانی میشنویم که کشورهای آسیای شرقی  یا ترکیه ، با ساخت ماکت هایی مقوایی از بنای تخت جمشید ایران و اسب تروی کشور یونان بر سیل گردشگران خارجی خود می افزایند، هیچ دریغ و افسوسی روا نیست.

                                     نویسنده مقاله: آقای رامین مهاجری